مقدمه
تهران تا قبل از آنکه مورد توجه شاه طهماسب صفوي قرار گيرد و حصاري بر دور آن کشيده شود، دهي با هزار نفر جمعيت بود. در زمان حکومت قاجار، جمعيت شهر تهران 15 هزار نفر ذکر شده که از اين تعداد 3 هزار نفر را نظاميان تشکيل ميدادند. در سال 1274، جمعيت تهران را 147256 نفر نوشته اند. در دوره پهلوي و جمهوري اسلامي آمار مختلفي از جمعيت تهران اعلام شده که در جدول 1 نشان داده شده است. با توجه به روند افزايش جمعيت در تهران عملاً شتاب جمعيت براي تبديل شدن به يک کلانشهر از ابتداي حکومت پهلوي (حدود سال 1300 شمسي) شروع و طی مدت 40 سال بالغ بر ده برابر (يعنی حدود 2 ميليون نفر در سال 1340) شد. جمعيت تهران در 40 سال بعد نيز (1340-1380) به 7 ميليون نفر رسيد. در حال حاضر جمعيت تهران بيش از 7/7 ميليون نفر مي باشد. اگر چه شتاب افزايش جمعيت طی مدت 40 سال اخير به مراتب کمتر از دوره 40 سال قبل از آن بوده ولي جمعيت خالص اضافه شده در اين دروه بيش از 5 ميليون نفر میباشد که اين امر پيامدهاي اقتصادي – اجتماعي و همچنين زيستمحيطي بسيار گستردهای داشته است. بر اساس شش دوره سرشماري انجام شده، جمعيت تهران طي سالهاي 1335 تا 1385 حدوداً 5 برابر شدهاست. اين رشد در شهرهاي اطراف تهران به مراتب بيشتر از شهر تهران بوده بهطوري که رشد شهر تهران طي دهههای اخير کاهش يافته و بر جمعيت پيرامون آن افزوده شدهاست. جدول 2، جمعيت عمده ترين شهرهاي استان تهران و نرخ رشد آنها را از 1335 تا 1385 نشان ميدهد.
روند تحول جمعيت مناطق
اطلاعات موجود نشان میدهد که روند جمعيت پذيري مناطق شهر تهران در فاصله زماني 1355 تا 1385 به يک ميزان نبوده است. ويژگيهاي جمعيتپذيري مناطق شهري کلانشهر تهران طي سی سال گذشته عبارتند از:
جدول 4-2 سهم جمعيتي تهران نسبت به كل جمعيت كشور در دوره زماني 1375
شکل 2-2 نرخ رشد جمعیت مناطق شهر تهران در دوره های زمانی مختلف
شکل 3-2 نمودار تحول سهم جمعيتي تهران نسبت به كل جمعيت كشور (1375-1280)
شکل 1-2. تراکم جمعیت در یکی از مسیرهای منتهی به بازار
شکل 4-2 پل حکیم چمران