مقدمه:
اصطلاح كيفيت زندگي در متون نظري و تجربي كنوني بسيار مورد توجه قرار گرفته و مطالعات متعددي در اين زمينه انجام شدهاست. اين در حالي است كه تعريفي استاندارد از كيفيت زندگي و يا تعريفي كه مورد پذيرش عام قرارگيرد، ارايه نشدهاست. بههر حال، كيفيت زندگي از ديدگاههاي مختلفي (ذهني، عيني و يا تركيبي از اين دو) و با بهكارگيري شاخصهايي كه نشاندهندة اين پديده باشند، مورد بررسي قرار میگیرد. معمولاً شاخصهايي مانند اميد به زندگي، نرخ با سوادي، نرخ مرگ و مير و نظاير اينها، طي ساليان گذشته به عنوان شاخصهاي نشانگر برای كيفيت زندگي بهكار گرفته شدهاند. امروزه مشخص شده كه هيچ يك از اين شاخصها، به تنهايي معيار خوبي براي اندازهگيري كيفيت زندگي نيستند و كيفيت زندگي، در واقع يك متغير تركيبي است و از طريق ميانكنش ابعاد مختلف تشكيلدهنده آن تعيين ميشود. تغييرات در سطح درآمد مردم، شرايط زيست آنها از قبيل مسكن، شرايط بهداشت و سلامت، محيط زيست، ايمني، امنيت، رضايت از زندگي خانوادگي، روابط اجتماعي و متغيرهاي مشابه ديگري كه به شكل پيچيدهاي با يكديگر در تعامل هستند، كيفيت زندگي و تغييرات آن را تعيين ميكنند. ارزیابی کیفیت زندگی در نواحی شهری به ابزار تحقیقاتی ضروری در شهرهای معاصر برای پشتیبانی از برنامهریزیها و مدیریت شهری تبدیل شدهاست. این مطالعات، وظایف کلیدی از قبیل آگاه کردن شهروندان، گروههای اجتماعی و سیاستگذاران از روندهای کیفیت زندگی را بر عهده دارند. نتايج مطالعات کیفیت زندگی میتواند به ارزیابی سیاستها، تدوین استراتژیهای مدیریت و برنامهریزی شهری کمک کرده و درک و اولویتبندی مسائل اجتماع را برای برنامهریزان و مدیران شهری به منظور ارتقاي کیفیت زندگی شهروندان تسهیل سازد. اصطلاح كيفيت زندگي با مفاهيم ديگري چون تندرستي، رفاه، سطح زندگي، نحوة زندگي، رضايتمندي از زندگي و خوشحالي به طور متناوب به كار گرفته میشود. مطالعات نشان ميدهند كه كيفيت زندگي به دو نوع عامل بستگي دارد: عوامل بيروني يا عيني و عوامل دروني يا ذهني. معيارها يا عوامل عيني، به طوركلي استاندارد زندگي افراد را نشان ميدهند و عوامل يا معيارهاي ذهني برداشت خود افراد از نحوة زندگي خود در مقايسه با استانداردهاي ضمني را بازگو ميكنند. البته بحثهاي زيادي در مورد اينكه آيا براي مطالعات كيفيت زندگي لازم است هر دو عامل عيني و ذهني بكار برده شوند، و يا اينكه ضريب اهميت نسبي هر يك از اين عوامل در كيفيت زندگي چقدر باشد، وجود دارد. بررسي مطالعات انجام شده در زمينة كيفيت زندگي مشخص میسازد كه برخي از اين مطالعات فقط از عوامل ذهني، برخي ديگر فقط از عوامل عيني و برخي از تلفيقي از اين دو عامل در مطالعات خود استفاده كردهاند. در مطالعه حاضر از معیارهای عینی برای سنجش کیفیت زندگی در سطح نواحی مختلف شهر تهران استفاده شدهاست. بدین ترتیب که ابتدا شاخصهای نشانگر کیفیت زندگی از مرور بر متون و تجربیات مرتبط استخراج شده و پس از انطباق آنها با شرایط شهر تهران و بررسی قابلیت دسترسی به اطلاعات این شاخصها در سطح نواحی در شهر تهران، شاخصهای نشاندهنده کیفیت زندگی انتخاب شدهاند. برای بررسی ابعاد مختلف کیفیت زندگی، ابتدا شاخصهای نشانگر خدمات و تسهیلات شهری در سطح نواحی شهر تهران با استفاده از روش تحلیل خوشهای به 5 گروه کاملاً مناسب، مناسب، تاحدودی مناسب، نامناسب و کاملاً نامناسب، طبقه بندی شدند. به منظور بررسی و سنجش ابعاد مختلف کیفیت زندگی از روش تحلیل عاملی استفاده گردید. در این روش 27شاخص نشانگر ابعاد مختلف کیفیت زندگی (بنگرید به جدول 1) به چهار عامل که هر یک از این عوامل، بُعدی از کیفیت زندگی را نشان میدهند، تبدیل شدند:
^ ادامــــــــــــــهي توضيحات از بالاي صفحه ^
دسترسي به خدمات آموزشي
خدمات آموزشی شامل مهد کودک، مدارس ابتدایی، مدارس راهنمایی، دبیرستان، مدارس استثنایی و دانشگاه ها می باشد. نتایج بدست آمده از دسترسی به خدمات مختلف آموزشی در نواحی مختلف شهر تهران (با بکار گیری روش تحلیل خوشه ای) نشان می دهدکه: توزیع فضایی مهد کودک و در نتیجه دسترسی به مهد کودک در تهران در اکثر نواحی آن بسیار مناسب است و فقط در 3 ناحیه از 117 نواحی آن (واقع در مناطق 19و 18 و 22) دسترسی مناسبی به مهد کودک وجود ندارد. به لحاظ تراکم مدارس استثنایی بخش های مرکزی شهر و به خصوص نواحی موجود در مناطق 6، 10 ، 11، 12 و 16 دارای بیشترین تراکم می باشند. توزیع فضایی مدارس ابتدایی، به جز نواحی واقع در مناطق 21و22 و بخشی از منطقه 18 نسبتاً مناسب بوده و دسترسی به مدارس راهنمایی و دبیرستان، به استثنای دو ناحیه از منطقه 22، بسیار متناسب است. بیشترین ميزان دسترسی به دانشگاه در بخش های شمالی و مرکزی شهر (مناطق 1،3 ،6 و7 ) قابل مشاهده است. هرچند دسترسی به مدارس راهنمایی و دبیرستان، مهدهای کودک و مدارس ابتدایی، به ترتیب دارای توزیع مناسب تری نسبت به سایر خدمات آموزشی در شهر تهران است، در مجموع توزیع فضایی امکانات و تسهیلات آموزشی در شهر تهران بسیار مناسب می باشد و به جز یک ناحیه در منطقه 22 که تراکم مسکونی پایینی دارد و دو ناحیه در مناطق 18 و 19، دسترسی به خدمات آموزشی در بقیه نواحی شهر تهران در حد بسیار مطلوبی است.